TANPERA A.Ş. Satış Müdürü Hüseyin Kartal ve Endüstri Grubu Yöneticisi Metin Filizci, ST Endüstri Radyo’da “Sanayide Enerji Verimliliği ve Tasarrufu” olanaklarını anlattı.
Isı değiştiriciler, basınçlı kaplar ve endüstriyel ürünler alanında yirmi yıla yakın süredir hizmet veren TANPERA A.Ş.’nin uzman temsilcilerinin, M.Altuğ Karataş’ın moderatörlüğünde katıldıkları radyo programında özetle şu bilgileri verdiler:
“Sanayide enerji tasarrufu ve enerjinin verimli kullanılabilmesi için pek çok fırsat bulunuyor. Türkiye ortalaması işletmeden işletmeye değişmekle birlikte bu tasarruf miktarının %5 -25 seviyesinde olduğunu söyleyebiliriz.
Isı değiştiriciler, çok geniş bir kullanım alanında hizmet vermektedir. Günlük hayatımızda evlerimizdeki sıcak kullanım suyunun üretilmesinden endüstride en ağır şartlarda ürün üretimi için gerekli olan ısının transfer edilmesine kadar...
Isı değiştiricilerin doğru tasarımı ve seçimi, bu ürünlerin doğru çalışması için oldukça kritiktir. Sektörlerden gelen talepler neticesinde Tanpera ürün gamında bulunan, conta plakalı, kaynak plakalı, spiral, gövde borulu, serpantin kanat ve plaka kanat borulu eşanjörlerden, proses için uygun olan eşanjörü uzman mühendis kadrosu ile müşterilerinin hizmetine sunuyor.
Isı değiştiricilerin sanayide kullanım alanlarından biri enerji geri kazanım uygulamalarıdır. Bu uygulamada prosesin gereği olan ısıtma soğutma işlemlerinde akışkanlardan bazıları tekrar kullanılamayabilir. Kullanılmamanın temel sebebi akışkanda oluşan kirlilik olarak adlandırılan akışkanın kendisi dışındaki maddelerin karışımıdır. Proses boyunca kirlenen ve ısıl değeri yüksek olanlar akışkanlar ile ısıtılma ihtiyacı duyulan başka akışkanları ısıtmak amacıyla kullanılabilmektedir. Bu uygulama enerji geri kazanım uygulaması olarak geçmektedir. Örneğin bulgur üretim tesislerinde prosesin gereği olan buğday haşlama işleminde ortaya çıkan atık nişastalı sıcak su ile haşlamaya gönderilen suyun ön ısıtması yapılarak enerji geri kazanımı yapılmaktadır. Yapılan bu yatırım kendisini 6 aylık bir dönemde yatırım bedelini geri kazanmaktadır. Bu uygulamada olduğu gibi tekrar kullanılması mümkün olmayan yabancı maddelerin karıştığı atık akışkanlardan enerji geri kazanımı mümkündür.
Isı geri kazanımın sağlandığı bir diğer uygulama ise, Isı değiştiricilerin tasarlandığı basınç kayıplarının aşağı çekilmesi ile mümkündür. Her ısı değiştirici akışkan karşısında limitlenmiş bir dirençte çalışmaktadır. Isı transferinin gerçeklemesi için tanımlanan basınç kaybının 1 bar olduğu 600 m3/h debideki eşanjöre su basan pompalar ile aynı ısıl performansta çalışan ve 0,5 bar basınç kaybına karşı çalışan pompalar arasındaki elektrik tüketim farkı ortalama 20kWh’dır. 0,5 bar basınç kaybına göre dizayn edilen eşanjör 1,0 bar basınç kaybına göre fiyatı bir miktar fazla olmakla birlikte bu fiyat farkının pompa elektrik tüketimi tarafındaki kazancı 6 ay gibi bir sürede ilk yatırım farkını karşılamaktadır.
Hava kompresörleri yapısı gereği sanayinin en verimsiz cihazlarındandır, hava kompresörlerinde verilen enerjinin %94’ü atılırken,%6’sı faydalı enerjiye dönüştürülür. Atılan enerjinin %75’ini yakalamak mümkündür. Yakalanan bu enerji ile işletmenin belirli bir miktar kullanım suyu ısıtılabilir ve belirli bir alanın ortam ısıtması sağlanabilir. Buradaki yatırımın kendini ödeme süresi yaklaşık 2 ay olup en önemli nokta kazanılacak enerjinin sürekli kullanımıdır.
Soğutma sistemlerinde de ısı değiştiriciler ile enerji geri kazanımı mümkündür. Özellikle çiller uygulamalarında kurulu gücün %10’u kadar enerji ile kullanım suyu ısıtmak mümkündür, Şöyle ki çillerler çalışırken kompresör çıkışı kondenser öncesine konulacak özel eşanjörler ile kompresör sonrası ekstra kızdırılan gazın kızgınlığı ısı değiştirici ile alınırken, bu enerji ile tesisin kullanım suyu ısıtma işlemi yapılır. Soğutma sektöründe ki diğer uygulama ise çillerlerin kondenserlerinin soğutulması için kurulan açık veya kapalı kuleler ile freecooling uygulamasıdır. Bu uygulama ile havanın yaş termometre sıcaklığının düşük olduğu Aralık-Ocak-Şubat-Mart aylarında çiller yerine kuledeki soğutma enerjisinin ısı değiştirici vasıtasıyla çiller yerine kullanılmasıdır. Bu yöntem ile bu aylarda çiller yerine kule kullanılarak, enerji geri kazanımı sağlanır.
TANPERA ekibi olarak endüstriyel tesisleri ziyaret ediyoruz, ısı merkezlerini ve proseslerinde kısa bir yürüyüş turu ile inceleyip tesisin adeta bir röntgenini çekiyoruz.
Bu kısa turda yapabilecekleri tasarruf miktarını yüzdesel olarak söylüyoruz.
Müşteri bu tasarrufu yapmak için harekete geçtiği zaman her hangi bir iyileştirici faaliyete başlamadan önce mevcut işletmenin buhar, su kullanımlarını kayıt altına almalarını istiyoruz ki iyileştirme sonrası kazanımlarını objektif parametrelerle kendileri görüp kolayca mukayese edebilsinler. Bunun için sayaç kullanımı çok önem arz etmektedir.
Ziyaret ettiğimiz tesislerin çoğu 10-15 yıl hatta daha önce kurulmuş. Yani bugünün teknolojisinden faydalanamadan kurulmuş işletmeler oluyor. Türkiye’de yaklaşık olarak 6.000 tesiste buhar kazanı veya buhar jeneratörü kullanılıyor. Buhar kullanılan bir endüstri tesisinde ortalama olarak yanma kayıpları %1- 6, blöf kayıpları %2-3, atık baca gazından oluşan kayıplar %4-15 mertebelerinde bulunuyor. Buna kondensin yeterince geri toplanamaması ve izolasyon eksikliğinden kaynaklanan kayıpları da eklediğimizde minimum %10, maksimum %30-35, bazen daha fazla enerji tasarrufu potansiyelinin bulunduğunu müşterilerimiz ile birlikte görüyoruz.
Kazan kapasiteleri ve işletme basıncı, kuruluş aşamasında genellikle doğru seçilemiyor, son kullanıcı buhar kazanı ve donanımları gibi yüksek maliyet içeren satın almaları yaparken 2-3 yıl sonunda ulaşacağı kapasiteyi düşünüp nihai kapasiteye göre alım yapıyor. Çoğu zaman toplam kapasiteyi proses buhar yüklerinin senaryosunu dikkate almadıkları içinde yanlış kazan kapasitesi ve kazan sayısı ile yatırım yapmış oluyorlar.
Örneğin normalde saatte 6 ton pik zamanda 9 ton saate buhar kullanımı olan bir fabrika nihai kapasiteye göre düşünülüp saatte 18 ton üretecek bir buhar kazanı almış olduklarını gördük . Oysa 2 adet 9 ton kapasiteli kazan almış olsalardı tam kapasiteye ulaştıklarında bile bir kazan arızasında %50 kapasite ile de olsa çalışabileceklerdi. İlk yıllarda düşük kapasitede buhar ürettikleri zamanda 9 tonluk kazan ile çalışıp verim kaybı yaşamayacaklardı. Bir buhar kazanında %50 kapasitenin altında çalışılması durumunda en az %5 verimsiz çalışır ve genelde bu kaybı fark etmezler. Oysa bu fabrika uzun süre 18 ton kapasiteli kazanı 6 tonda çalıştırarak verim kaybından dolayı aşırı derecede tüketeceği doğalgaza ödeyeceği para ile
9 tonluk yeni bir kazan alabilir ve fazladan doğalgaza bir yıl ödediği bedel ile 2.kazan yatırımını amorti edebilirlerdi.
Brülörlerin oransal, modülasyonlu, oksijen trimli brülörlerle değiştirilmesi ile en az %5 enerji tasarrufu sağlanabilir.
Kazan blöf sistemlerinde ciddi kayıpların olduğunu görüyoruz. Manuel, kesintili, otomatik kontrollü blöf sistemleri bulunuyor. Şüphesiz ki otomatik kontrollü blöf sistemlerini önermekle birlikte blöfün direkt olarak drenaja gönderilmemesi gerektiğinin altını çiziyoruz. Yüzey blöflerinden flaş buhar elde edilebileceğini ve bunun ciddi bir kazanım sağlayacağını söylüyoruz. Öyle ki saatte 20 TL.’lik kazanım, yıl ölçeğinde 175 bin TL’ye yakın bir tasarrufu sağlayabiliyor.
Buhar kazanı, kızgın yağ kazanı gibi kazanların atık baca gazının ısısını alarak tasarruf edilen bir çeşit borulu eşanjör olan sistemlere ekonomizer (Atık gaz ile su ısıtan cihazlar), reküperatör (Atık baca gazı ile havayı ısıtan cihazlar) denir.
Örneğin 230°C’deki atık baca gazı sıcaklığını 130°C’ye düşürürken kazana verilecek besi suyunu 102°C’den 130°C’ye ısıtabiliriz. Paslanmaz yoğuşmalı ekonomizer ile baca gazı sıcaklığı doğalgazda 50°C’ye kadar düşürülebilir Bu ekonomizerin su bölümünde ise 90/70°C kalorifer suyu ya da 10/60°C sıcak su veya proses suyu ihtiyacı başka bir kazan yatırımı yapılmadan karşılanabilir.
Ekonomizer ile baca gazından elde edilecek enerji tasarrufu da ortalama %4 -15 mertebelerindedir.
Buhar hatlarında basınç düşümü sağlanırken klasik sistemlerde basınç düşümü basınç düşürücü vana ya da kontrol vanaları ile sağlanır. Yeni nesil ürünlerden olan mikro türbinler vasıtasıyla buharda basınç düşümü sağlanırken, elektrik üretilmesi mümkündür.
20 tonluk bir buhar hattında basınç 12 bar’dan 7 bar’a düşürülürken, saatte 225 kW elektrik üretilebilir. Bu tesisin yılda 8.000 saat çalışması halinde 12-15 ayda yatırım kendini amorti edecektir.
Buhar kapasitesi, basınç değerleri ve tesisin yıllık çalışma saatine göre yatırım 12- 48 ayda kendini amorti etmektedir.
Söyleşinin tamamını dinlemek için:
https://soundcloud.com/stendustriradyo/metin-filizci-h-seyin-kartal-2/sets